آثار نماز در زندگی بشر

نماز ، عبادتي زيبا و دلنشين است . هنگامي كه نماز با معرفت و خشوع انجام شود ، انسان را تا ملکوت پرواز می دهد و زنگارها را از دل می زداید . نماز ، پنجره ای به سوی روشنایی و زندگی سعادتمندانه است . به دلیل نقش سازنده نماز و آثار و برکات گسترده آن در زندگی بشر ، به جز نمازهای واجب ، در احکام اسلامی ، نمازهای دیگری نيز مطرح شده است که به آن نمازهای " نافله " به معنی " زیاده و اضافه " می گویند . این نمازها مستحبی هستند و خواندن آنها واجب نیست ، اما انجام آنها ، نشانه علاقه به نماز و خدا دوستي است . " نماز شب " ازجمله این نمازهاست . خداوند مهربان ، رسيدن به مقامات متعالي را از ثمرات نافله شب مي داند و با اشاره به همين حقيقت ، خطاب به پيامبر مي فرمايد : " پاسي از شب را ( از خواب برخيز ) و قرآن ( و نماز ) بخوان . اين يك وظيفه اضافي براي توست ، اميد است پروردگارت تو را به مقامي در خور ِ ستايش برانگيزد . ( سوره اسراء آيه 79 )

نماز شب ، عبادتي روح بخش و تاثيرگذار است كه بسيار مورد تأكيد قرار گرفته است . امام صادق (ع) مي فرمايد : " نماز شب ، موجب رضايت خداوند و محبت فرشتگان مى شود ... ( اين نماز ) سنت پيامبران و نور معرفت است که مايه قبولى دعا و اعمال / و موجب بركت در رزق و روزى / و واسطه ميان نمازگزار و ملكوت الهي است . " در روايات ديگر نيز آمده است : " خانه هايى كه در آنها نماز شب مي خوانند و قرآن تلاوت مى شود ، براى اهل آسمان نورافشاني مى كند ، همانگونه كه ستارگان براى مردم زمين مي درخشند . " شب زنده دارى و نماز شب ، نقش زيادي در سازندگى روحى انسان دارد . از همین رو ، حافظ ، شاعر نامی ایران می سراید : هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ از یمن دعای شب و ورد سحری بود هياهوي زندگي روزانه ، توجه انسان را به خود جلب مي كند و فكر او را به وادي هاي گوناگون مي كشاند . به همين دليل در كشاكش كارهاي روزانه ، تمرکز ذهن ، آسان نيست . اما در نيمه هاي شب و به هنگام سحر که روح و جسم فرد در پرتو استراحت ، آرامش يافته ، توجه خاصي به انسان دست مي دهد كه نشاط آور و لذت بخش است . در اين محيط آرام و دور از هرگونه ريا و تظاهر ، انسان می تواند در کارهای روزانه خود ، تأمل كند و با نیایش و استعانت از خداوند نیرو بگیرد . به همين دليل ، دوستان خدا همواره از عبادت در نيمه شب و سحرگاهان ، براي تصفيه روح و تقويت اراده ، بهره گرفته اند . در اوان ظهور اسلام پيامبر (ص) با استفاده از شيوه هاي مختلف تربيتي ازجمله ترغيب مردم به نماز به ويژه نماز شب ، شخصيت مسلمانان را شكوفا ساخت و آنها را به انسانهايي مصمم ، شجاع ، با ايمان ، پاك و با اخلاص تبديل كرد . بررسي رواياتي كه در منابع اسلام در فضيلت نماز شب وارد شده نيز نقش سازنده و روح پرور آن را نشان مي دهد . رسول خدا ( ص) در عبارتي دلنشين مي فرمايد : " كسي كه نماز شب بخواند ، صورت ( و سيرتش ) در روز نيكو خواهد بود . " علي (ع) نيز مي فرمايد : << قيام شب ، موجب صحت جسم ، خشنودي پروردگار و وزش رحمت الهي / و نيز تمسك به اخلاق پيامبران است . >> شبی دزدی به خانه یکی از عالمان رفت . بسیار گشت ، ولی چيزي نیافت . شیخ كه متوجه آمدن دزد شد ، آواز داد : ای جوان دلو را بگیر و آب چاه را بکش ، وضو بگیر و به نماز مشغول شو ، تا فردا صبح چیزی به تو دهم و محروم نباشی . دزد آنچه را او گفت ، انجام داد . چون روز شد ، شيخ صد دینار بیاورد و به دزد داد و گفت : این جزای یک شب نماز و عبادت توست . دزد یکباره به خود آمد و لرزه بر اندامش افتاد و گفت : زر نمی خواهم . لذت يک شب با خدا آشتي كردن ، قابل محاسبه نيست . مرا به سوي خداوند راهنمایی کن تا راه سعادت را بيابم . پس از چندي ، آن جوان دزد ، در شمار اولیای حق قرار گرفت . نماز در هر زماني ، ارزشمند و بهجت زاست ، ولی در زمانهاي خاص به ويژه در دل شب ، گواراتر و دلپذيرتر است . هنگامی که پیامبر (ص) از جبرئیل خواست او را پند دهد ، جبرئیل گفت : " ای محمد ، هرچه می خواهی عمر کن ، اما بدان که سرانجام از دنيا مي روي / و به هرچه می خواهی دل ببند ، اما بدان سرانجام از آن جدا خواهی شد / و هر عملی می خواهی انجام ده ، ولی بدان نتيجه عملت را خواهی دید / و نیز بدان که شرف مؤمن ، نماز شب اوست . " عباد الرّحمن ( بندگان خداي رحمان ) ، کساني هستند که خالصانه و پاک پروردگار را عبادت می کنند . خداوند يكي از ویژگی این انسانها را چنین بر می شمرد : " کسانی که شبانگاه برای پروردگارشان سجده و قیام می کنند . " ( سوره فرقان آيه 64 ) در جایی دیگر ، خداوند شب زنده داران را دانایان معرفی می کند و در مقایسه با انسان های مشرک و فراموشکار و گمراه می فرماید : << ( آیا چنین کسی با ارزش است ) یا کسی که در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قیام ، از عذاب آخرت می ترسد ، و به رحمت پروردگارش امیدوار است ؟ ... >> ( زمر آيه 9 ) پرهیزگاران ازجمله کسانی هستند که ویژگی هاي آنان در قرآن بيان شده است . یکی از این ویژگیها ، سحر خیزی و نماز و نیایش در دل شب است . در این هنگام ، بیدار دلان مقداري از شب را می خوابند ، سپس به یاد خدا به پا می خیزند و در پیشگاه با عظمت او ، استغفار و طلب بخشش می کنند . خداوند یکتا ، این عشق و ایمان دلدادگان را مشاهده می کند و با دیدن بنده سجده گزار خود ، وجود او را از نور و جلالش ، سيراب می سازد . شاید از همین روست که رسول گرامی اسلام می فرماید : << آخر شب برای تهجد ( نماز شب ) نزد من محبوبتر از آغاز آن است . زیرا خداوند می فرماید پرهیزگاران در سحرگاهان استغفار می کنند . >> آیاتی که به شب زنده داری و مناجات با خداوند اشاره دارند ، به تلاوت قرآن نيز دعوت می نمایند . انتخاب قرآن به عنوان برنامه اصلی شب زنده داري ، برای آن است که در این منشور مهم هدايت ، آموزه های لازم برای اندیشیدن ، تربیت نفس و رسیدن به سعادت وجود دارد . اين كتاب ، مهمترین وسیله تقویت ایمان ، تعالي روح و كسب فضائل انساني است . خواندن قرآن و تدبر در آيات دلنشين آن ، انسان را مصفا مي سازد و راه مستقيم هدايت را به او مي نماياند . نماز شب ، آداب فراواني دارد ، ولي مناسب است ساده ترين صورت آن را در اينجا ذكر كنيم تا علاقمندان شب زنده دار بتوانند از آن بهره گيرند . نماز شب ، به طور ساده يازده ركعت است كه به سه بخش تقسيم مي شود : - چهار نماز دو ركعتي كه مجموعا ً هشت ركعت ، نافله شب محسوب مي شود . - يك نماز دو ركعتي كه نامش شفع است . - يک نماز يك ركعتي كه نامش وتر است . نمازهاي دو ركعتي نافله شب ، درست مانند نماز صبح هستند ، ولي اذان و اقامه ندارند . لازم به ذكر است كه قنوت وتر ، از اهميت زيادي برخوردار است .